Markeliñe ez da antzerki konpainia bat bakarrik, kultur enpresa bat da, gure herritik bere sormena 40 herrialde baino gehiagotara eraman duena eta milioika ikusle hunkitu dituena. 40 urteko ibilbidearekin, zerbait ukiezin bezain ahaltsua esportatzen jarraitzen du: hizkuntza unibertsal bat hitz egiten duten emozioak, irribarreak eta esperientziak.
Joserra Martínez eta Iñaki Eguiluz, Markeliñeko sortzaileak elkarrizketatu ditugu
Nolakoak izan ziren hasierak?
Joserra: Iñaki futbolean aritzen zen eta oso ona zen, baina lesio larri batek baztertu eta “galduta” geratu zen.
Iñaki: Garai hartan mimo bat ikusi nuen klase batean Uni-n eta atentzio handia eman zidan: “nik hori egin nahi dut”. Gero jakin nuen mimo hura Peter Roberts zela. Joserra ere bat etorri zen berarekin, Peterrek Donostian filosofia ikasketak eman baitzituen. Erreferente bat zen. Berak ekarri zuen Euskadira mimoaren, maskararen eta antzerki fisikoaren nahasketa hori. Mundu berri bat aurkitzea bezala izan zen. Hemen beste antzerki mota bat egin zitekeela pentsarazi zigun, testu klasikoaz bestelakoa.
Beraz, lauzpabost lagun elkartu ginen parrokia-etxean mimo-liburu bat gidari hartuta: “lehen ikasgaia, eskuak; bigarren ikasgaia, horma…”. Eta horrela sortu zen gure lehen ikuskizuna, 1985ean Zornotzako Zelaieta zineman aurkeztu genituen keinu esketxen segida, Javi Renovales, Joserra Martínez eta ni, Iñaki Egiluz. Hori izan zen gure hasiera ofiziala.
Noiz ikusi zenuten antzerkia izan zitekeela zuen lanbidea?
J: Hainbat emanaldiren ondoren, zenbait jai eta udaletatik deitzen hasi zitzaizkigun. Bilboko Ayala Antzokian programatu gintuzten eta Pedro Barea antzerki kritikariak DEIAn idatzi zuen: “Ojo con estos tres señores”. Subidoi bat izan zen. Beraz, gora etorri ginen eta bigarren ikuskizun bat prestatu genuen. Baina oraingoan kritika gogorra izan zen eta pilak jarri zizkigun. Askoz gehiago prestatu behar zela ulertu genuen. Inflexio puntu bat sortu zen.
I: Ixerbekoako leihatila batean epemuga bat idatzi genuen, eta bertan entseatzen genuen: “Bi urteren buruan erabaki genuen honetatik bizi garen ala ez”. Bagenekien Tricicle edo Geroa konpainiek lortu zutela. Horrek prestakuntzara behartu gintuen: maskara-ikastaroak, mugimendua, akrobazia… Leku guztietara joan ginen eta horrela ulertu genituen, besteak beste, Bareak bere kritikan aipatzen zituen erritmoa eta tempoa. Eta kalea ere aurkitu genuen, non dena zuzenagoa zen, basatiagoa. Hortik Armagedon edo Carbón Club bezalako muntaiak atera ziren.
J: Eta antzezteagatik kobratzen hasten garenean — eta fokuetan, soinuan, materialean berrinbertitzen — sinesten hasten gara. 1987an eman genuen pausoa: kooperatiba egin ginen.
Nola eusten zaio horrelako konpainia bati hainbeste denboran?
I: 1987tik kooperatibak gara. Gure sekretua: lan handia, autoustiapena eta bi urteko planak, denboran eta forman betetzen ditugunak. Lan komertzial handia, baina ez gaur egun bezala. Orduan dosierrak paperean egiten genituen, argazkiak itsatsita, eta postaz bidaltzen genituen, postaz noski, Espainia osora, Frantziara… Gero, telefono dei asko eta gero faxa. “Itsu-itsuan” kontratatzen zintuzten, bideorik eta estekarik gabe. Birak abenturak ziren: furgoneta bat alokatu eta errepidera. Batzuetan herri batera iristen zinen fokurik edo eszenatokirik ote zegoen jakin gabe. Dena zirraragarriagoa zen.
J: Geroago, Jonke eta Paco sartu ziren, eta ulertu genuen ez genuela beti guk jokatu behar, beste interprete batzuentzat ere sor genezakeela. Horrek zabaltasun eta proiekzio handiagoa eman zigun.
Nolakoa da publikoarekin duzuen harremana?
J: Entzuten dugu erritmoa eta argitasuna hobetzeko, batez ere eskolako saioetan, baina ez ditugu gaiak aldatzen gogaitzeko beldurrez. Arteak gatazka behar du: ezabatzen badugu, hutsal bihurtzen da. Gure helburua ez da erantzunak ematea, galderak uztea baizik.
I: Antzerkia iragankorra da, hondarretan idaztea bezala. Geratzen dena oroimena da ikuslearengan. Egun batean, furgonetako bolo-bolo batetik itzulita, publikoari zenbat irribarre aterako genizkion kalkulatu behar izan genuen. Hainbeste emanaldi, ikusleen batez bestekoa x ikuskizun bakoitzeko une dibertigarriak: 40 urte hauetan eragindako bi milioi laurehun mila irribarre kalkulatzen ditugu.
Markatu zaituen pasadizoren bat?
I: Asko. Lekeitioko jaialdian obus faltsu bat lurperatu genuen hondartzan, eta Ertzaintza eta artezilariak jendea ateratzen amaitu genuen. Andaluzian, Camaronen kontzertu bateko botilaz betetako areto batean aritu ginen. Askotan lau bidaiatzen genituen hirurentzako furgoneta batean. Gela atzean zegoen, eszenografiako kaxoi batean sartuta, eta bi orduro aldatzen ginen.
J: Korean, 2005ean, jendea mugikorrarekin dena grabatzen ikusteak harritu gintuen. Eta Boli Kostan, Andanterekin, hildako errefuxiatuak irudikatzen dituzten zapatekin… baina ikusten gintuzten haurrek zapatarik ere ez zuten. Kontrastea izugarria izan zen.
Eta Markeliñeren izena?
J: Hasieran Gestícula jarri genuen, baina existitzen zela jakin genuen. Euskarazko izenen hiztegi baten bila zebilela, “Markeliñe” agertu zen. Ondo jo zigun eta geratu egin zen. Gaur egun, lau hamarkada geroago, izen horrek munduan zehar bidaiatzen jarraitzen du, betiere Amorebietaren zigiluarekin. 30 herrialdetan baino gehiagotan aritu gara, eta 40 obra inguru sortu ditugu 40 urtean. Esperientziak esportatzen ditugu, hemen, Zornotzan, pentsatu, garatu eta altxatzen direnak.
