Atzo, otsailaren 4an bezala, makilen soinuek eta kantuek lurra jo zuten, martiri kristauaren omenez kaleak betez. Gaur, Euskal Herriak Santa Ageda ospatzen du. Tradizio eta musika gau baten ondoren, otsailaren 5ean bere historia eta ondarea oroituko dira. Komunitatea eta kultura batzen dituen jaia.
Santa Ageda, Santa Agata izenez ere ezaguna, III. mendeko martiri kristaua izan zen, Catanian (Sizilia) jaioa, eta kristautasunean gehien gurtutako pertsonaietako bat da. Tradizioaren arabera, Ageda edertasun handiko eta fede sakoneko neska bat zen, eta bere bizitza Jainkoari eskaintzea erabaki zuen, bere birjintasunari eusteko konpromisoa hartuz. Honek Quinciano prokontsularen haserrea piztu zuen, berarekin ezkondu nahi baitzuen. Uko egitean, Ageda atxilotu egin zuten, eta tortura bortitzak jasan zituen bere fedean eta kastitate-botoetan tinko jarraitzeagatik. Tortura ezagunenen artean, tradizioaren arabera, bularren mutilazioa dago, San Pedroren esku-hartzeak mirakuluz sendatu baitzituen. Azkenean, kartzelan hil zen K.o. 251. urtean.
Santa Ageda emakumeen eta bularrekin lotutako gaixotasunak dituztenen zaindaritzat hartzen da, hala nola bularreko minbizia. Gainera, suteen eta hondamendi naturalen aurkako babeslea da, eta hori Etna mendiarekin duen harremanarekin lotzen da. Ikonografian, bular anputatuak dituen erretilu batekin irudikatzen da, martirioaren eta gotorlekuaren sinboloarekin.
Bere eguna otsailaren 5ean ospatzen da, eta bere bizitzak, batez ere kontakizun hagiografikoetan eta kondairetan oinarritzen bada ere, ausardia, fede eta erresistentziaren sinbolo bihurtzen du. Dokumentazio historiko zehatzik ez badago ere, haren figurak milioika pertsona inspiratzen ditu mundu osoan.
Santa Ageda eta Euskal Herriko Tradizioa
Agate Deuna egunak Euskal Herriko neguko erritu zaharretan du bere jatorria, eta kantuaren zein komunitatearen batasunaren garrantzia nabarmendu egiten du. Otsailaren 4an, Santa Ageda bezperan, Euskal Herriko herri eta auzoetan ohitura bilakatu da Santa Ageda koplak kantatzea. Tradizioak gazte eta heldu guztiak bildu ohi ditu, eta taldeek herriko kaleetan barrena abesten dute, baserri eta etxe bakoitzean geldialdiak eginez.
Kantariak makilak eskuetan hartuta ibiltzen dira, lurra kolpatuz eta erritmo berezia sortuz. Makila horiek, erritmoan astinduta, neguko hotza hausteko eta natura berpizteko dei moduan erabiltzen dira. Lurra kolpatzeko ohiturak erritu paganoen oihartzuna dakar; izan ere, antzina, ama lurrari laguntza eskatzen zitzaion ugalkortasuna sustatzeko eta uztak oparoak izan zitezen. Koplen bidez, santuari otoitzak eta bedeinkazio-eskaerak egiten zaizkio, komunitatearen batasuna eta indarra adieraziz.
Santa Ageda bezperako ekintzetan, ohikoa da etxez etxe kantatzea. Kantuek zorion eta ongizate desioak islatzen dituzte, hala nola: “Etxe honetan zorion hutsa, betiko euko al dabe”. Horren truke, etxeko jabeek janaria –txistorra, arrautzak edo bestelako jakiak– edo dirua ematen dute, komunitatearen izaera solidarioa agerian utziz.
Tradizio honek, nahiz eta antzinatik datorren, gaur egun ere euskal kulturaren ondare bizia izaten jarraitzen du. Hiri inguruetan, erritua pixka bat eraldatu da, eta eskoletan edo kultur elkarteetan ospatzen da, belaunaldi berriek tradizioaren edertasuna ezagutu eta mantendu dezaten.
Santa Ageda egunak, beraz, euskal nortasuna eta kultura partekatua ospatzeko modu bat eskaintzen du, abestiaren eta erritmoaren bidez batasuna eta fedea islatuz. Egunaren zarata hotzaren eta makilen kolpeen artean, lurra berpizteko dei zaharra eta komunitatearen indarra bateratzen dira.
